Khi phát xít Nhật đầu hàng đồng minh không điều kiện, Tháng 8-1945, Hội nghị đại biểu toàn quốc của Đảng họp tại Tân Trào (Tuyên Quang) khẳng định: “Cơ hội rất tốt cho ta giành độc lập đã tới” và quyết định phát động toàn dân khởi nghĩa giành chính quyền từ tay phát xít Nhật và tay sai trước khi quân Đồng minh vào Đông Dương; đề ra ba nguyên tắc bảo đảm tổng khởi nghĩa thắng lợi, đó là: Tập trung, thống nhất, kịp thời. 23 giờ ngày 13-8-1945, Ủy ban Khởi nghĩa ra Quân lệnh số 1 hiệu triệu toàn dân tổng khởi nghĩa. Ngày 16-8-1945, Đại hội Quốc dân họp tại Tân Trào thông qua “10 chính sách lớn của Việt Minh”; thông qua “Lệnh tổng khởi nghĩa”; quy định quốc kỳ, quốc ca; thành lập Ủy ban Dân tộc giải phóng Trung ương, tức Chính phủ Lâm thời do đồng chí Hồ Chí Minh làm Chủ tịch. Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi thư kêu gọi nhân dân cả nước tổng khởi nghĩa, trong đó chỉ rõ: “Giờ quyết định cho vận mệnh dân tộc ta đã đến. Toàn quốc đồng bào hãy đứng dậy đem sức ta mà tự giải phóng cho ta”. Dưới sự lãnh đạo của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh, nhân dân cả nước đồng loạt vùng dậy, tiến hành tổng khởi nghĩa, giành chính quyền.

Ngày 19/8, Hà Nội khởi nghĩa giành chính quyền thắng lợi đã có ảnh hưởng quyết định, cổ vũ, thúc đẩy không khí sôi sục cách mạng trong toàn quốc. Ở Hải Hậu, để kịp thời lãnh đạo phong trào cách mạng tại địa phương, trong tháng 8/1945, Chi bộ đảng thuộc cơ quan huyện được thành lập gồm 5 đảng viên. Cùng với cả nước, tháng 8 năm 1945, không khí cách mạng hừng hực dâng cao trong toàn huyện. Tối ngày 20/8, Ban cán sự triệu tập ông Nguyễn Thiết Giáp về họp bàn mở rộng khởi nghĩa và quyết định cấp tốc huy động lực lượng cách mạng chiếm phủ huyện Hải Hậu.

Ngày 21/8, ông Nguyễn Thiết Giáp tiến hành ngay việc tập hợp quần chúng ở Quần Phương Trung giành chính quyền huyện. Trong khi đó ông Đặng Xuân Thiều và ông Nguyễn Trường Thuý ở chợ Cồn được tin các nơi đã khởi nghĩa, mặc dù chưa nhận được lệnh của Ban cán sự vẫn chủ động tập hợp lực lượng cách mạng và quần chúng chiếm đồn Đoan Văn Lý, rồi tổ chức mít tinh quần chúng ở chợ Cồn, đồng thời một bộ phận do ông Nguyễn Trường Thuý chỉ huy gồm một số thân sỹ, hào lý địa phương đi xe kéo lên phủ. Khoảng 10 giờ đoàn xe kéo tiến thẳng vào cổng phủ.

Ở Quần Phương Trung, lực lượng do Nguyễn Thiết Giáp lãnh đạo khởi nghĩa đã chuẩn bị sẵn sàng, khi được tin báo về, tình hình diễn biến ở phủ Hải Hậu, đoàn cấp tốc lên đường nhanh chóng cùng phối hợp với lực lượng Nguyễn Trường Thuý tước vũ khí bọn lính cơ, yêu cầu chúng đầu hàng vô điều kiện. Sáng ngày 22/8/1945, Phủ bộ Việt Minh Hải Hậu tổ chức mít tinh trọng thể tại sân vận động tuyên bố xoá bỏ chính quyền thực dân phong kiến, thành lập chính quyền nhân dân cách mạng.

Những ngày tiếp đó cho đến 25/8/1945, nhân dân các xã trong huyện đều lần lượt nổi dậy lật đổ chính quyền thực dân phong kiến, lập chính quyền nhân dân cách mạng lâm thời. Từ đây phong trào cách mạng ở Hải Hậu chuyển sang thời kỳ mới, thời kỳ xây dựng, củng cố và bảo vệ chính quyền dân chủ nhân dân dưới chính thể Việt Nam dân chủ cộng hoà.

78 năm đã trôi qua, song thắng lợi của cuộc Tổng khởi nghĩa Tháng 8/1945, lập nên nước Việt Nam dân chủ cộng hòa ngày 2/9/1945 là mốc son chói lọi, là bước ngoặt vĩ đại trong lịch sử đấu tranh, giải phóng dân tộc. Những con người Hải Hậu luôn tự hào vì đã đóng góp một phần máu thịt cùng cả nước vào sự nghiệp chung giải phóng dân tộc.  

Cùng với việc thi đua cùng cả nước tham gia phát triển kinh tế, năm 1978, Bộ Văn hoá - Thông tin tổ chức Hội nghị Tổng kết văn hoá - thông tin toàn quốc tại Hải Hậu, phát động phong trào cả nước thi đua với Hải Hậu. Bộ Văn hoá - Thông tin đã trao lá cờ đầu ngành văn hoá - thông tin cấp huyện của cả nước cho nhân dân Hải Hậu. Hàng năm, đã thành truyền thống, từ ngày 15/8 - 2/9 cán bộ và nhân dân trong toàn huyện lại tưng bừng tổ chức các hoạt động kỷ niệm, trong đó tiêu biểu là Ngày hội văn hóa – thể thao truyền thống ở cơ sở được tổ chức đồng loạt ở 34/34 xã thị trấn vào dịp 19/8. Sau đó, các địa phương tổ chức tuyển chọn những môn thể thao thế mạnh, những tiết mục văn hóa – văn nghệ đặc sắc để tham gia biểu diễn, tranh tài tại Ngày hội văn hóa – thể thao truyền thống huyện tổ chức vào dịp 2/9.

              Tiết mục dân vũ tại ngày hội VHTT tại thị trấn Thịnh long

Từ những môn thể thao luyện tập hàng ngày trong nhân dân như: bóng chuyền, bóng bàn, cờ tướng đến những trò chơi dân gian mang đậm bản sắc văn hoá dân tộc và bản sắc của vùng biển sáng Hải Hậu: đi kheo, múa sư tử, múa lân, múa rồng, trống cà rùng, kèn đồng… Các diễn viên, vận động viên không chuyên của các xã, thị trấn đã đem đến cho nhân dân trong và ngoài huyện thưởng thức các tiết mục văn hoá, thể thao đặc sắc; các chương trình tiết mục sinh động, lôi cuốn, hấp dẫn người xem thể hiện sự đoàn kết, gắn bó vì sự phát triển văn hoá truyền thống của huyện, khẳng định việc xây dựng đời sống văn hoá trở thành nền tảng tinh thần, động lực  thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội.

Lễ hội truyền thống này đã duy trì 45 năm qua và trở thành một hoạt động không thể thiếu của người dân trong huyện. Hàng chục ngàn lượt người đổ về trung tâm văn hoá huyện, hàng ngàn vận động viên, diễn viên đủ các lứa tuổi của tất cả 34 xã, thị trấn và các cơ quan, đơn vị, với nhiều chương trình biểu diễn nghệ thuật truyền thống đặc sắc, là vẻ đẹp văn hoá, con người và cảnh vật, tạo nên một bức tranh nông thôn mới thanh bình, là tiếp nối dòng chảy văn hoá cách mạng của người Hải Hậu  từ trước đến nay. Mỗi người dân Hải Hậu dù đi đâu, ở đâu, hàng năm đều nhớ và trở về tham gia Ngày hội truyền thống. Đây là nét đặc sắc riêng có tạo nên bề dày truyền thống của huyện 4 lần được phong tặng danh hiệu Anh hùng, 1 trong 5 huyện đầu tiên của cả nước được công nhận huyện nông thôn mới và hiện nay là 1 trong 4 huyện xây dựng điểm nông thôn mới kiểu mẫu sáng – xanh – sạch – đẹp. Để hôm nay, phẩm chất con người Hải Hậu “Văn hoá - Anh hùng - Phú cường - Linh kiệt” hoà cùng dân tộc Việt Nam mãi sáng ngời./.

 Tuấn Anh